)
Uçakların havada hareket ederken ihtiyacı olan sağa sola olan dönüşleri,yukarı-aşağı hareketini,yunuslama hareketi için gövde ve kanat ana elemanlarına ek olarak yardımcı elemanlara ihtiyaçları vardır.Uçakta bulunan bu elemanlara Auxilary Control Surfaces yani yardımcı control elemanları diyoruz.
Bilindiği gibi hava araçları 3 eksende hareket etmektedir.bunlar yatış(roll),yunuslama(pitch),ve dönme (yaw ) eksenleridir.Bu saydığımız hayali eksenler herzaman uçağın C.G(Center of Gravity) Ağırşık merkeziyle kesişirler.
Roll:uçakların kanatları uzerine sağa-sola yarış yaptığı,burun ucu ile kuyrugu birleştiren hayali bir eksen olarak bilinir.
Pitch:Kuyruktaki Elevatörün yukarı –aşağı hareketiyle uçak alçalma yada yükselme hareketi yapar.
Yaw:Uçakta bulunan kuyruktaki Rudderın sağa sola dönmesiyle oluşan hava akımını keserek yada akışa izin vererek uçağın burnunun sağa sola donmesini sağlar.
Uçaklarda anlattığımız gibi ana control yüzeyleri olan aileronlar,elevator ve rudder dan başka yardımcı control (Auxilary control surfaces)yüzeyleri de mevcuttur.Bu yardımcı kotrol yüzeyleri,gerek kararlılığı artırmak gerek aerodinamik olumlu etkilerinden dolayı kullanılmaktadırlar.
Aileron olarak isimlendirilen elemanlar kanatçık olarak bilinir ve sağa ve sola yatışı kontrol etmekte kullanılırlar.Kanatçık birbirinin tersi yönünde hareket ederler ve aşağı inen kanatçık oradaki kaldırma gücünü artırırken yukarı kalkan kanatçık hava akısını bozarak kaldırma kuvvetini azaltır ve uçağı kanatçığın yukarı tarafa kalktıgı tarafa uçağı yatırır.Kanatcıklar genelde kanadın firar kenarında ve kanadın ucunda bulunurlar.
Elevatorler ise,uçağın kuyrugunda bulunurlar ve uçağı burnunun aşağı yukarı hareketini sağlarlar.
Rudder ise;uçağın kuşbakışı bakıldıgında saga-sola hareket kararlılıgını saglarlar.
Bu saydıgımız hareketler tabiki mekanik,hidrolik,elektrik,fly by light vefly by wire sistemiyle control yuzeylerine iletilmektedirler.Bu sistemler kendi başına bir system oldugu için burada değinmiyeceğim.
Yardımcı control yüzeylerinden Flaplar; düşük hızlarda kanat yüzey alanını artırarak kaldırma kuvvetini artırmak ve 5-10 derecelik açılan flaplarla uçağı kısa mesafeden kaldırmak mümkün olmaktadır.Slatlar;Düşük hızlarda kanadın kaldırma kuvvetini artırarak uçagın havada tutunmasını sağlarlar ve yine yuksek hucum acılı ucuslarda kana tile slat arasında yeterli hava akısı devam ettiğinden stall olayını önlemiş olurlar.Spoiler ise;karıştırıcı olarak da bilinirler ve firar kenarı flaplarının hemen onunde bulunan dikdörtgen seklindeki elemanlardır.Hava akımını karıstırıcı ve geri sürüklemeyi artıran bir yapısı vardır.Uçak tekerleği yere değdiğinde açılıp sürtünmeyi artırarark ucağın yavaslamasını sağlar.Tab ler ise;uçağın hareket eksenındeki hareketinin yakıt azalması,ruzgar-fırtına veya diğer etkenlerle değişmesiyle aileron ,rudder ve elevatorun firar kenarlarında bulunan küçük control yuzeyleridir.Mekanik ve elektriki olarak ayarlanırlar.Trim yaparak pilot uçağı daha kolay control etmek için kumandadaki yukunu aaltmasına yardımcı olur.Teknolojinin gelişmesiyle genelde artık servo motorlu olarak kullanılmaktadırlar.
